ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ေရလုပ္သားေတြ ခ်စ္ျမတ္ႏိုးၾကတဲ့ ဧရာ၀တီလင္းပိုင္ေတြဟာ မ်ိဳးတုန္းေတာ့မယ့္ အႏၱရာယ္နဲ႔ ရင္ဆိုင္ေနၾကရတာမို႔ ၀ိုင္း၀န္း ထိမ္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ၾကဖို႔ ဒီတပတ္မွာ ေျပာျပပါရေစ
"လင္းပိုင္ေတြဟာ လူေတြကို အႏၱရာယ္မေပးဘူး။ ပင္လယ္ကမ္းစပ္မွာရွိတဲ့ ေရခ်ိဳးဆိပ္ေတြမွာ တခါတေလ လူသားစားတဲ့ ငါးမန္းေတြေတြ႔ရတတ္တယ္။ အဲဒီေနရာကို လပိုင္ေတြလည္း ေရာက္လာရင္ ကေလးေတြနဲ႔ ေရခ်ိဳးတဲ့ လူေတြကို အကာအကြယ္ေပးေလ့ရွိတယ္
တံငါသည္ေတြကလည္း လပိုင္ေတြကို ေတာ္ေတာ္ခ်စ္တာ ေတြ႔ရတယ္။ ဘာလို႔လည္း ဆိုေတာ့ ေႏြက်လို႔ ဧရာ၀တီျမစ္ထဲမွာ ေရနဲသြားလို႔ ရွိရင္ တံငါသည္ေတြ ငါးရွာမရျဖစ္ေနရင္ အဲဒီအခ်ိန္မွာ
လပိုင္ေတြ ေလးငါး ေကာင္ေလာက္က ေအာက္ကေန စုၿပီး တံငါသည္ေတြ ရွိတဲ့ေနရာကို ငါးေတြကို ေျခာက္ေပးတယ္။ ေနာက္ သူတို႔ရဲ့ ေရယက္ေတာင္ကို ေရေပၚေထာင္ၿပီး ၂ခ်က္ ၃ခ်က္ေလာက္ ပုတ္လိုက္တဲ့အခါမွာ တံငါသည္ ေတြလည္း ဒီေနရာမွာ ငါးရွိတယ္ဆိုၿပီး သေဘာေပါက္တယ္။ လပိုင္ေတြနား ေလွနဲ႔ တိုးသြားၿပီး သူတို႔ အခ်က္ျပတဲ့ေနရာ ေရာက္တာနဲ႔ ကြန္ပစ္လိုက္ၾကတယ္။ အဲဒီမွာ ငါးေတြအေျမာက္အမ်ားကို မိတာလည္း ေတြ႔ရတယ္။ ငါးလုပ္ငန္းမွာ လုပ္တဲ့ ေရလုပ္သားေတြဟာ ဒီလပိုင္ေတြကို သူတို႔က ကိုးကြယ္လုနီးပါးပဲ ခ်စ္ျမတ္ႏိုးတာကို ေတြ႔ရတယ္"
ငါးလုပ္ငန္းဦးစီးဌာနမွာ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ခဲ့တဲ့ မစၥေဗဒ ပညာရွင္ ဦးညြန္႔လႈိင္ပါ။ ၁၈၈၆ခုႏွစ္မွာ Sir Richard Owen က ၁၉၅၂ခုႏွစ္ကေတြ႔ရွိခဲ့တဲ့ မ်ိဳးစိတ္ေပၚ အေျခခံၿပီး ပထမဆံုး Irrawaddy Dolphin လို႔နံမယ္ေပးထားပါတယ္။ ျမန္မာေတြကေတာ့ လင္းပိုင္လို႔ ေခၚပါတယ္။
"ဧရာ၀တီလပိုင္ ဆိုတာက ကၽြန္ေတာ္တို႔ ျမန္မာႏိုင္ငံထဲမွာ ပထမဆံုး စေတြ႔တဲ့ လပိုင္ Endemic အမ်ိဳးအစားေပါ့။ ျမန္မာျပည္ထဲမွာပဲ ဒီလပိုင္မ်ိဳးက ခဏခဏေတြ႔တတ္တယ္။ တရုတ္ျပည္မွာ မွတ္တမ္းတင္  ထားတာက ေအဒီ ၈၀၀ ေလာက္က ဒီလပိုင္ကို ကၽြန္ေတာ္တို႔ ေရျပင္မွာ river pig ေရ၀က္လို႔ လို႔ ဆိုၿပီး ဟိုးေရွးေရွး ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ကတည္းက ဧရာ၀တီလပိုင္ဟာ ျမန္မာျပည္ရဲ့ ဧရာ၀တီျမစ္ထဲမွာ အဓိကေတြ႔ရ တယ္ဆိုတာ ထင္ရွားပါတယ္"
ျမန္မာလင္းပိုင္ေတြရဲ့ ထူးျခားခ်က္ေတြကို ၾကည့္ရေအာင္ပါ
"ျမန္မာျပည္က လပိုင္ရဲ့ထူးျခားခ်က္က ဆိုလို႔ရွိရင္ သူက ၇ေပ ၈ေပ ၉ေပေလာက္ အထိ သူကရွည္ပါတယ္။ သူ႔ရဲ့ dosel fin အေနာက္ပိုင္းမွာရွိတဲ့ ေရယက္ေတာင္က တျခားလပိုင္ေတြနဲ႔ မတူဘူး။ လံုးၿပီး ခပ္၀ိုင္း၀ိုင္း ေလးနဲ႔ ေသးငယ္တယ္။ တျခားလပိုင္ေတြမွာဆို ေတာ္ေတာ္ေလး သိသိသာသာ ႀကီးတာကို ေတြ႔ရတယ္။ ေနာက္ သူ႔ထူးျခားခ်က္က ႏႈတ္သီးမပါဘူး။ without beak အဲဒါကထူးျခားတယ္။ အသက္ အားျဖင့္ဆိုရင္ ၃၀ကေန အသက္ ၅၀ေလာက္အထိ ေနႏိုင္တယ္
မႏၱေလးနဲ႔ ကသာ သပိတ္က်င္း အဲဒီေနရာေတြ တေလွ်ာက္မွာ သူတို႔ အဓိက သြားလာ က်က္စား ေနထိုင္ ၾကတယ္။ မႏၱေလးရဲ့ အထက္ မတၱရာ အထက္ စတုတၳျမစ္က်ဥ္းနား အထိ ကို သိပ္ၿပီးေတာ့ မ်ားမ်ား စားစားမဟုတ္ ေပမယ့္လည္း ေလးငါး ဆယ္ေကာင္ေလာက္ အုပ္စုလိုက္ သြားေနတာကို ေတြ႔ရေသးတယ္ ခင္ဗ်"
ဒီဧရာ၀တီလင္းပိုင္ေတြဟာ ကမာၻတ၀ွမ္းမွာ အေကာင္ေရေပါင္း ၇ေထာင္ေက်ာ္ေလာက္သာ က်န္ေတာ့ တာမို႔ မ်ိဳးတုန္းမယ့္ အႏၱရာယ္နဲ႔ ရင္ဆိုင္ေနရတာပါ။ဒီအထဲက ၉၀%  ကို ဘန္ဂလာဒက္ရွ္ ႏိုင္ငံမွာေတြ႔ႏိုင္ၿပီး သူတို႔ဟာ အာရွေဒသက အပူပိုင္းနဲ႔ သမေႏြးပိုင္းေတြမွာသာ က်င္လည္က်က္စားေလ့ ရွိပါတယ္။
" ကၽြန္ေတာ္တို႔ လပိုင္ေတြ ပ်ံ႔ေနတဲ့ ေနရာေတြကို ေျပာရမယ္ဆိုလို႔ ရွိရင္ အဓိကကေတာ့ ဧရာ၀တီျမစ္ ေပါ့ေလ။ ဒီ အိႏၵိယျပည္က ဂဂၤါျမစ္၊ ျဗဟၼပုတၱရျမစ္ ေနာက္ ရခိုင္ ကမ္းရိုးတန္းတေလွ်ာက္၊ ထား၀ယ္ ကမ္းရိုးတန္းတေလွ်ာက္ ၾသစေတးလ်ရဲ့ ေျမာက္ပိုင္း ေဘာ္နီယိုကၽြန္း ဖိလစ္ပိုင္ကၽြန္းေတြ အထိ ဒီလပိုင္ေတြက ပ်ံ႔ႏွံ႔ၿပီး၊ မ်ားေသာအားျဖင့္ အပူပိုင္းဇံုေတြနဲ႔ အီေကြတာ တေလွ်ာက္ ဟိုဘက္ဒီဘက္ မွာ ေနၾကတာ မ်ားတယ္ေလ။ ဒီဘက္ မဲေခါင္ျမစ္၀ွမ္းတေလွ်ာက္ ကေမာၻဒီးယား၊ လာအို ၾသစေတးလ် ဖိလစ္ပိုင္ အဲဒီေလာက္ပဲ သူတို႔က သြားလာက်က္စားေနၾကတာကိုေတြ႔ရတယ္"
မ်ိဳးတုန္းေတာ့မယ့္ အႏၱရာယ္နဲ႔ ရင္ဆိုင္ေနရတယ္ ဆိုေတာ့ ဧရာ၀တီျမစ္ေၾကာင္းမွာ ဘာ့ေၾကာင့္ မ်ိဳးတုန္းဖို႔ရွိတယ္။ ကာကြယ္ဖို႔ ဘာေတြလုပ္ရမွာပါလဲ
" လပိုင္ေတြဟာ မ်ိဳးတုန္းမယ့္ အႏၱရာယ္နဲ႔ ေတာ္ေတာ္ေလးကို နီးနီးစပ္စပ္ ေတြ႔ႀကံဳေနရတယ္။ ဧရာ၀တီ ျမစ္ရဲ့ အေပၚမွာ ဆည္ေတြအမ်ားႀကီးတည္ေဆာက္ေနတဲ့အတြက္ ဧရာ၀တီျမစ္ေၾကာင္းရဲ့ ပတ္၀န္းက်င္ အေျခေန ေျပာင္းလဲလာတာ မ်ိဳးေတြရွိတာမို႔ သူတို႔ကို ထိခိုက္ႏိုင္ပါတယ္။ ေနာက္တခ်က္က ဒီဧရာ၀တီ ျမစ္ဖ်ားမွာ ေရႊက်င္တဲ့ ကိစၥေတြဟာ ေတာ္ေတာ္ ဆိုးဆိုး၀ါး၀ါး ျဖစ္လာတယ္။ အခုအခါမွာ ထိမ္းသိမ္းဖို႔ လုပ္လာတာရွိေပမယ့္ ပုဂၢလိက တေယာက္ခ်င္း ႏွစ္ေယာက္ခ်င္း ေတြ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ရွိေနေသးတဲ့ အတြက္ သူတို႔က အသံုးျပဳတဲ့ မာက်ဴရီ လို႔ေခၚတဲ့ ျပဒါးေတြ အဆိပ္သင့္မႈက လပိုင္ေတြကို ထိခိုက္တဲ့ အတြက္ေၾကာင့္ လပိုင္ေတြ ေသဆံုးေနတာကို ေတြ႔ရွိရတယ္။
အဓိကေနာက္တခုကေတာ့ ဘက္ထရီနဲ႔ တရားမ၀င္ ငါးဖမ္းတာက ဆိုးတယ္။ ဘက္ထရီ ဆယ္လံုး ၁၅လံုး ေလာက္ကို တန္းဆက္လုပ္ၿပီး ၀ါယာႀကိဳး ၂ေခ်ာင္းကို ေရထဲမွာ ေရွာ့ရိုက္ျခင္းအားျဖင့္ ငါးေတြ ေတာ္ေတာ္ မ်ားမ်ားလည္း ေသတယ္။ လပိုင္ေတြကလည္း ၆ေကာင္ ၇ ေကာင္ေလာက္ ေတာင္မွပဲ တႏွစ္တႏွစ္ကို ေသတာေတြ႔ရတယ္
ဒါ့ေၾကာင့္မို႔ ဒါမ်ိဳးမလုပ္ဖို႔ ငါးလုပ္ငန္းဦးစီးဌာနက ဆိုင္းဘုတ္ေတြ ေထာင္ၿပီး ပညာေပးတဲ့ လုပ္ငန္းေလးေတြ လုပ္ေနပါတယ္ခင္ဗ်။ သူတို႔ကလည္း နဲနဲ ရွားပါးလာတာမို႔ ျမန္မာႏိုင္ငံ ငါးလုပ္ငန္းဦးစီးဌာနက The Conservation of Irrawaddy Dolphin ဆိုၿပီး ထိမ္းသိမ္းေရးလုပ္ပါတယ္"
ဒီလင္းပိုင္ေတြကို ျမန္မာႏိုင္ငံ ဘယ္ေနရာေတြမွာ ထိမ္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ေနပါသလဲ
"မႏၱေလးတိုင္း၊ စစ္ကိုင္းတိုင္း၊ မိုးကုတ္ၿမိဳ႔နယ္၊ သပိတ္က်ဥ္းၿမိဳ႔နယ္၊  မႏၱေလးေလာက္ကစၿပီး အေပၚဘက္ မိုင္ ၃၀ေလာက္ ဧရာ၀တီျမစ္တေလွ်ာက္ ဧရိယာႀကီး တခုလံုးမွာ လပိုင္ မဖမ္းဆီးရ၊ လပိုင္ေတြကို သတ္ျဖတ္ျခင္း မျပဳရ မ်ိဳးထိမ္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ေရး Conservation လုပ္ေနပါတယ္။
ဒီဧရာ၀တီ လင္းပိုင္ဟာ ကၽြန္ေတာ္တို႔အတြက္ အင္မတန္မွ ဂုဏ္ယူစရာ ေကာင္းတယ္။ ျမန္မာႏိုင္ငံရဲ့ ေရသယံဇာတ ထဲမွာ သူဟာ အလြန္အင္မတန္မွ ရွားပါးၿပီး လူေတြကို သူတို႔က အလြန္ အင္မတန္ ခ်စ္တယ္။ လူေတြရဲ့ အက်ိဳးေက်းဇူးကိုလည္း ျပဳတဲ့ မ်ိဳးစိတ္တမ်ိဳး ျဖစ္တယ္။ ေနာက္ ေဆာင္းတြင္း ဒီဇင္ဘာ၊ ဇန္န၀ါရီ လေလာက္မွာ ဒီလပိုင္ေတြရဲ့ လပိုင္သားေပါက္ ကေလးေတြကို အဲဒီကာကြယ္ထားတဲ့ ေနရာေတြ ဧရာ၀တီ ျမစ္တေလွ်ာက္မွာ ရွိတဲ့ သဲေသာင္ေတြမွာ ေတြ႔ရေလ့ရွိပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ဒီလပိုင္ မ်ိဳးေပါက္ကေလးေတြကို လည္း ေစာင့္ေရွာက္ၾကဖို႔ လူတိုင္းလူတိုင္းမွာ တာ၀န္ရွိ ပါတယ္"
ဧရာ၀တီလင္းပိုင္ကို အထိမ္းသိမ္းထားႏိုင္ဆံုး ႏိုင္ငံဟာ ဘန္ဂလာဒက္ရွ္ ႏိုင္ငံျဖစ္ပါတယ္။ ဘန္ဂလာဒက္ရွ္ ပတ္၀န္းက်င္ထိမ္းသိမ္းေရးနဲ႔ သစ္ေတာ၀န္ႀကီးဌာနက WCS ေတာရိုင္း တိရိစာၦန္ ထိမ္းသိမ္း ေစာင့္ေရွာက္ ေရး အဖြဲ႔နဲ႔ ပူးတြဲၿပီး ထိမ္းသိမ္းေရး ေဒသ ၃ခု ဖြင့္လွစ္ ေစာင့္ေရွာက္ထားတာမို႔ ဧရာ၀တီ လင္းပိုင္ အေကာင္ေရ ၆ေထာင္ေက်ာ္ဟာ ေဘးအႏၱရာယ္ ကင္းစြာနဲ႔ လမုေတာေတြရွိရာ ဘန္ဂလာဒက္ရွ္ ျမစ္၀ွမ္း ေဒသမွာ ရွိေနၾကပါတယ္။
 By Khin Myo Thet (V O A)