ေတာင္ႀကီးကိုတဲ့ ၿဖိဳမယ့္ႀကံ( ေကသြယ္ )



ေတာင္ႀကီးကိုတဲ့ ၿဖိဳမယ့္ႀကံ    Development or Die ၿမိဳ႕လယ္ေကာင္လူစည္ကားရာေနရာမႇာ၊ ခ်ိတ္ဆြဲထားတဲ့ Development or Die ဆိုတဲ့  လစ္ဘရယ္ ပါတီရဲ႕မဲဆြယ္ ဆိုင္းဘုတ္ကေလးကိုျမင္ေတာ့၊ ၿပံဳးမိရသည္။ ဒီေျမေတြကို ဒီအတိုင္းပဲထားရင္း ေသသြားၾက မလား.. ဖြံ႕ၿဖိဳးတိုးတက္ဖို႔အတြက္ အသံုးခ်မလားလို႔ ဆိုခ်င္ဟန္တူပါ ရဲ႕။ လုပ္ငန္းစတင္ရန္ျပင္ဆင္ေနသည့္ လက္ပံေတာင္းေတာင္စီမံကိန္းကို ေတြ႕ရစဥ္ ၾသစေၾတးလ်မႇာက၊ သတၲဳတူးေဖာ္ေရး(Mining)လုပ္ငန္းက အဓိကျဖစ္ျပီး၊ တစ္ႏိုင္ငံလံုးရဲ႕ GDP ကို ၁၀ ရာခုိင္ႏႈန္းထိေအာင္ ေထာက္ကန္ေပးခဲ့ဖူးသည္ဆိုေတာ့ ႏိုင္ငံေရးပါတီေတြရဲ႕ အဓိကအသံုးခ်စရာ လက္ နက္ကိရိယာကလည္း မိုင္းနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ ေပၚလစီေတြ အခြန္အခကိစၥေတြသာ ျဖစ္ေလ့ရႇိသည္။ ၿပီးခဲ့တဲ့ ႏႇစ္ေတြကပင္ ေလဘာပါတီေခါင္းေဆာင္ ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္ ဂ်ဳလီယာေဂလာ့ဒ္က Mining Super Tax ဆိုၿပီး ကုမၸဏီႀကီးေတြကို အခြန္၄၀%ထိ တိုးေကာက္ဖို႔လုပ္ေတာ့ အႀကီးအက်ယ္ အျငင္းပြားခဲ့ၾကေသးသည္။ အဲဒီလို မိုင္းလုပ္ငန္းေတြဖြံ႕ၿဖိဳးေနတဲ့အထဲကမႇ ၾသစေၾတးလ်တင္မက ေတာင္ကမၻာျခမ္းမႇာပါ အႀကီးဆံုးဆိုတဲ့ Super Pit မိုင္းတြင္းႀကီးကို ေမးတင္ထားတဲ့ၿမိဳ႕ေလး တစ္ၿမိဳ႕မႇာေရာက္ရႇိေနထိုင္ေနသူ တစ္ဦးအတြက္ေတာ့ မိုင္းနဲ႔စပ္ဆိုင္သမွ် အားလံုးသည္ စိတ္၀င္စားစရာျဖစ္လို႔ေနသည္။ တစ္ၿမိဳ႕လံုးလိုလိုကလည္း ဒီမိုင္းလုပ္ငန္းေတြအေပၚမႇာ မီႇခိုလုပ္ကိုင္ေနၾကတဲ့သူေတြခ်ည္း။ မိုင္းအင္ဂ်င္နီယာကစလို႔၊ မိုင္းသန္႔ရႇင္းေရးလုပ္တဲ့လူအထိ၊ မိုင္းအလုပ္ၾကမ္း၀တ္စံုနဲ႔ လူႀကီးလူငယ္ ေယာက္်ားမိန္းမ အစံုစံုဟာ၊ညေနေစာင္းအိမ္ျပန္ခ်ိန္ လမ္းေတြေပၚမႇာအျပည့္။ ဒါ့အျပင္ Western Australia School of Mines ဆိုတဲ့၊ တကၠသိုလ္ေလးတစ္ခုလည္း ရႇိေနေသးသည္ဆိုေတာ့၊ ဒီၿမိဳ႕ကိုမႇ  မိုင္းၿမိဳ႕လို႔ မေခၚရင္၊ ဘာကိုေခၚေတာ့မလဲ။ တကယ္က လက္ရႇိအႏိုင္ရဦးေဆာင္ေနတဲ့  ေလဘာပါတီက မိုင္းလုပ္ငန္းေတြကိုကန္႔သတ္ခ်င္သည္။ ဒါေပမဲ့ မိုင္းေတြအမ်ားဆံုးရႇိတဲ့ အေနာက္ျခမ္းျပည္နယ္အစိုးရမႇာေတာ့ အတိုက္အခံ လစ္ဘရယ္ပါတီက အႏိုင္ရထားသည္မို႔ ေနာက္ သက္တမ္းအတြက္  ေရြးေကာက္ပြဲ နီးလာခ်ိန္မႇာ ေဒသခံျပည္သူေတြကို ေမးခြန္းထုတ္ေနျခင္းျဖစ္သည္။ သူ႔ေမးခြန္းကရႇင္းေပမယ့္ ေနရာတိုင္းႏိုင္ငံတိုင္းအတြက္ေတာ့ ဒီေလာက္လြယ္လြယ္ကူကူ ေျဖဆိုႏိုင္ဖို႔မျဖစ္ေပ။ အထူးသျဖင့္  လတ္တေလာ ျမန္မာနိုင္ငံမႇာ အက်ပ္အတည္းျဖစ္ေနတဲ့   မံုရြာခ႐ိုင္လက္ပံေတာင္းေတာင္ ေၾကးနီစီမံကိန္းျပႆနာမႇာဆိုရင္ေတာ့ အဲဒီေတာင္ႀကီးေတြေပၚမႇာ ထင္းေျခာက္ေကာက္ရင္း  ဟင္းရြက္ခူးရင္း  ေဆြစဥ္မ်ဳိးဆက္ခ်ိဳ႕ငဲ့လာခဲ့တဲ့  ေတာင္သူအမ်ဳိးသမီးႀကီး တစ္ေယာက္က  ကြၽန္မတို႔ေတာ့ ဒီအတိုင္းပဲေသမယ္ . . . လို႕ မ်က္ရည္လည္ရြဲနဲ႔ ေျဖမႇာပဲေလ။ ဘာျဖစ္လို႔လဲဆိုေတာ့ေမးခြန္းရဲ႕တစ္ဖက္ျခမ္းမႇာရႇိတဲ့ ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္မႈဆိုတာကို သူတို႔မႇ မသိဘဲ. . .။ သူတို႔မႇ မခံစားရဘဲ . . .။ အခ်ိန္ေတာ္ေတာ္ၾကာကတည္းက ေဒသခံေတြရဲ႕ လက္လုပ္လက္စား တူးေဖာ္လုပ္ကိုင္မႈေတြရႇိေနခဲ့ရာကေနၿပီး စီးပြားေရး တံခါးဟမႈေတြနဲ႔အတူ ေၾကးစင္ေတာင္နဲ႔ စံပယ္ေတာင္ႀကီး ေပ်ာက္ကြယ္သြားတာကို  လူေတြသတိမထားမိလိုက္ၾက။ အခု လက္ပံေတာင္းေတာင္ႀကီးရဲ႕အလႇည့္မႇာေတာ့ လြတ္လပ္ပြင့္လင္းလာတဲ့ ေခတ္အေျပာင္းအလဲနဲ႔အတူ၊ ဆန္႕ က်င္ကန္႔ကြက္မႈေတြ ႐ုတ္ျခည္းဆိုသလို ေသာေသာညံလာခဲ့သည္.... ေတာင္ႀကီးကိုတဲ့ ၿဖိဳမယ့္ႀကံ ျမန္မာျပည္မႇာေၾကးနီေတြထုတ္ဖို႔ လက္ပံေတာင္းေတာင္ႀကီးကို တူးဆြၿဖိဳဖ်က္ပစ္မယ္ဆိုေတာ့ သိၾကတဲ့အတိုင္း အမ်ားစု တိုင္းသူျပည္သားေတြ ေဒသခံေတြ လက္မခံႏိုင္ပါ။ ဒါေပမဲ့ေရႊတြင္းႀကီးဖင္ခုထိုင္ၿပီးဆင္းရဲေနလို႔ အပိုပဲ” ဆိုတာမ်ဳိး၊ ရႇိရင္ေတာ့ ေတာင္ကိုခုတ္ရမႇာေပါ့ဆိုတဲ့  အျမင္မ်ဳိးေတြလည္း မရႇိမဟုတ္။ တကယ္ေတာ့ ျမန္မာျပည္ဟာ သဘာ၀ကေပးတဲ့ ၾကြယ္၀တဲ့ လက္ေဆာင္ေတြကို စနစ္တက် အက်ဳိးရႇိရႇိ တစ္ခါမႇ အသံုးခ်ခြင့္ မရခဲ့ေသးေပ။ ထူးျခားတဲ့ ဘူမိအေနအထားအရ ျမန္မာျပည္ဟာ Plate Tectonic ဘူမိျဖစ္စဥ္ၾကီးရဲ႕ ႐ႈပ္ေထြးတဲ့အပိုင္း ေတြေပၚမႇာက်ေနၿပီး၊ ေျမာက္ကေန ေတာင္ပင္လယ္ထဲထိ သြယ္တန္းေနတဲ့ Central Volcanic Arc ႀကီးနဲ႕အတူ ၾကြယ္၀တဲ့ သတၲဳသိုက္ေတြအနႇံ႔ အျပားရႇိေနခဲ့သည္။ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏႇစ္ေပါင္းသန္း ၂၅၀ ေက်ာ္ကာလ သက္လယ္ကပ္တစ္ေလႇ်ာက္မႇာ ျဖစ္ေပၚေနခဲ့တဲ့ မီးေတာင္ျဖစ္စဥ္ေတြရဲ႕ မ်က္ျမင္ ထင္ရႇားသက္ေသေတြျဖစ္တဲ့ ေတာင္လံုးႀကီးေတြ ထီးတည္းစီနဲ႔ မံုရြာသတၲဳသိုက္ႀကီးကိုယ္တိုင္က ျမန္မာ့ဘူမိေဗဒဘာသာရပ္အတြက္ ထူးျခားတဲ့ေလ့လာစရာတစ္ခု။ လက္ပံေတာင္းေတာင္ႀကီးရဲ႕ ေၾကးပါ၀င္မႈ ႏႈန္း ၀.၄% ဆိုတာ စံပယ္ေၾကးစင္ အရင္ေတာင္ေတြေလာက္ မျမင့္လႇေပမယ့္၊ ျပန္႔က်ဲပံုစံ Porphyry type နဲ႔ ထုထည္လိုက္ရႇိေနတဲ့ Kuroko type ႏွစ္မ်ဳိးေပါင္းစပ္ေနတဲ့ ဒီသတၲဳသိုက္ႀကီးဟာ၊ ျမန္မာ့သတၲဳတြင္း၀န္ၾကီးဌာနရဲ႕ ေနာက္ဆံုးထုတ္ျပန္တဲ့ အခ်က္အလက္အရ စီးပြားျဖစ္ သတၲဳ႐ိုင္းထုတ္လုပ္ႏိုင္မႈ ျဖစ္ႏိုင္ေခ်ပမာဏ (Probable Ore Reserve) တန္ခ်ိန္ ၁၄၇၈ သန္းရႇိျပီး၊ လက္ရႇိ ကမၻာ့ေၾကးနီ ေစ်းကြက္တန္ဖိုးအရ ဆိုရင္ ေဒၚလာသန္းေပါင္း ၄ ေသာင္း ၆ ေထာင္ေက်ာ္ တန္ဖိုးရႇိေနသည္။ အခ်ိန္ေတာ္ေတာ္ၾကာကတည္းက ေဒသခံေတြရဲ႕ လက္လုပ္လက္စား တူးေဖာ္လုပ္ကိုင္မႈေတြရႇိေနခဲ့ရာကေနၿပီး စီးပြားေရး တံခါးဟမႈေတြနဲ႔အတူ ေၾကးစင္ေတာင္နဲ႔ စံပယ္ေတာင္ႀကီး ေပ်ာက္ကြယ္သြားတာကို  လူေတြသတိမထားမိလိုက္ၾက။ အခု လက္ပံေတာင္းေတာင္ႀကီးရဲ႕အလႇည့္မႇာေတာ့ လြတ္လပ္ပြင့္လင္းလာတဲ့ ေခတ္အေျပာင္းအလဲနဲ႔အတူ၊ ဆန္႕ က်င္ကန္႔ကြက္မႈေတြ ႐ုတ္ျခည္းဆိုသလို ေသာေသာညံလာခဲ့သည္။ စီမံကိန္းႀကီးေတြနဲ႕ ကုမၸဏီႀကီးေတြရဲ႕ လ်ဳိ႕၀ႇက္ခ်က္ေတြ ကားစင္ေပၚတင္ခံေနရေပျပီ။ စီမံကိန္းႀကီးမ်ားနဲ႔ ကုမၸဏီႀကီးမ်ား မိုင္းတူးတယ္ဆိုတာ အနည္းနဲ႔အမ်ားေတာ့ ကမၻာ့မ်က္ႏႇာျပင္နဲ႕ ေတာေတာင္ေရေျမ သဘာ၀ကို ပ်က္စီးယုတ္ေလ်ာ့ေစတဲ့ ကိစၥတစ္ခုပါ။ ခက္တာက ေဟာဒီကမၻာေပၚကလူသားေတြကလည္း  အဲဒီ သတၲဳေတြကို အၿမဲမျပတ္ လိုအပ္ေနၾကျပန္တာ စစ္လက္နက္ပစၥည္းေတြ အသာထား မိုက္က႐ိုေ၀့ဖ္မီးဖိုထက္ေတာင္ ပိုၿပီးေန႔စဥ္သံုးျဖစ္လာတဲ့ ကြန္ပ်ဴတာ၊လက္ဘ္ေတာ့ပ္နဲ႔ စမတ္ဖုန္းေတြမႇာ သတၲဳပါ၀င္မႈက ေျပးမလြတ္။ ေနာက္ဆံုးကုန္ကုန္ေျပာရရင္ ပတ္ ၀န္းက်င္ညစ္ညမ္းမႈ ထိန္းသိမ္းဖို႔အတြက္ အထူးတီထြင္ထုတ္လုပ္ထားပါတယ္ဆိုတဲ့  Hybrid Car ေတြမႇာေတာင္ ေၾကးနီလိုသတၲဳမ်ဳိးေတြ အမ်ားႀကီးသံုးၾကရသည္။ အီလက္ထရြန္နစ္ကြန္ပ်ဴတာေခတ္ႀကီးမတုိင္ခင္ ႏႇစ္ ေပါင္းေခတ္ေပါင္းမ်ားစြာကတည္းက ေက်ာက္ေခတ္ေၾကးေခတ္သံေခတ္ဆိုၿပီးေတာင္ရႇိခဲ့သည္ မဟုတ္လား။ အေရးႀကီးတာက မိုင္းတူးမယ့္ ေနရာေဒသနဲ႔ ပတ္၀န္းက်င္လူေနမႈဘ၀ေတြ သဟဇာတျဖစ္ဖို႔ပင္။ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံေတြမႇာက လူဦးေရထူထပ္ သေလာက္ လက္လုပ္လုပ္စားေတာင္ သူေတာင္သားေတြမ်ားတဲ့အျပင္.. အစိုးရေတြကိုယ္တိုင္ကလည္း ခြၽတ္ခြၽတ္ေခ်ာ္ေခ်ာ္ဆိုေတာ့ တရားနည္းလမ္းမက်တာေတြကသာ မ်ားေနတတ္သည္။  ျမန္မာျပည္ရဲ႕ လက္ပံေတာင္းေတာင္ အက်ပ္အတည္းက ေတာ့ တရားနည္းလမ္းဆိုတဲ့ကိစၥအျပင္ အေျခအေနေတြက အတိုင္းအဆမသိ ႐ႈပ္ေထြးလြန္းေနသည္။ တိုင္းျပည္ရဲ႕ႏႇစ္ေပါင္း ၂၀ၾကာ စစ္တပ္တိုက္႐ိုက္ အုပ္ခ်ဳပ္မႈေအာက္မႇာ ဘယ္သူေတြက ဘယ္သူ႕ေတြကို ဘာလုပ္ကိုင္ခြင့္ေတြေပးလို႔ ဘာစီမံ ကိန္းေတြ ဘယ္လုိပံုစံ အေကာင္အထည္ေဖာ္ေနသလဲဆိုတာ ဘယ္ျပည္သူတစ္ေယာက္မႇ သိခြင့္မရႇိခဲ့။ မံုရြာေၾကးနီသိုက္ေတြကို ၁၄ ႏႇစ္ေလာက္ စနစ္တက် လုပ္ကိုင္လာခဲ့ တယ္ဆိုတဲ့  အိုင္ဗင္ဟိုကုမၸဏီႀကီးပင္ ဘယ္လိုနည္းနဲ႔ လုပ္ပိုင္ခြင့္ေတြ ရခဲ့လိုက္သလဲ မသိခဲ့။ တကယ္ေတာ့ မဆလေခတ္ေစာပိုင္းကာလေတြကတည္းက ကိုလံဘိုစီမံကိန္းနဲ႔စမ္းသပ္တူးေဖာ္လိုက္၊ယူဂိုဆလပ္အဖြဲ႕ေတြနဲ႔ ေပါင္းလုပ္လိုက္နဲ႔စေနခဲ့တာေတာ့ အေတာ္ၾကာၿပီ။ ၁၉၉၄ ခုႏႇစ္မႇာ ျမန္မာ့သတၲဳတြင္း (၁) (ME-၁) ႏႇင့္ Ivanho Myanmar Holding Limited (IMHL) တို့ ၅၀- ၅၀ နဲ႔စခဲ့ၾကသည္။ ၂၀၀၇ ခုႏႇစ္မႇာ အိုင္ဗင္ဟို ထြက္ဖို႔ျဖစ္လာေတာ့  Monywa Trust ဆိုတဲ့ၾကားခံတစ္ခုက၊ယာယီလက္ေျပာင္းယူထားၿပီး ၀ယ္သူရႇာသည္ဟုဆိုသည္။ Monywa Trust   ကလည္း သီးျခားလြတ္လပ္ေသာဆိုေပမဲ့ IMHL က ပိုင္ဆိုင္သည္ဟုလည္း ဆိုျပန္သည္။ ထားေတာ့ အဲဒီ အိုင္ဗင္ဟို ထြက္တယ္ဆိုတဲ့အခ်ိန္ကစျပီး ယခုလက္ရႇိျမန္မာ့ဦးပိုင္လီမိတက္ႏႇင့္ တ႐ုတ္အစိုးရပိုင္ ၀မ္ေဘာင္ကုမၸဏီတို႔ ပူးတြဲလုပ္ကိုင္ ေနၿပီဆိုတဲ့ လူသိရႇင္ၾကား အုတ္ေအာ္ေသာင္းတင္း အေျခအေနေတြၾကား  ငါးႏႇစ္ေလာက္ကာလအတြင္းမႇာ ပိုင္ဆိုင္မႈလႊဲေျပာင္းမႈေတြက၊႐ႈပ္ေထြးပိတ္ေမႇာင္လႇသည္။ ၂၀၁၁ လႊတ္ေတာ္မႇာ ထုတ္ေဖာ္လိုက္တဲ့စာရင္း စစ္ခ်ဳပ္ရဲ႕အစီရင္ခံစာက ခ်ည္ခင္ေထြး ရဲ႕အစတစ္ခု။ အိုင္ဗင္ဟိုရဲ႕ ပိုင္ဆိုင္မႈ ၅၀ရာခုိင္ႏႈန္းကို ဘယ္သူက၀ယ္တာလဲ။ ဦးပိုင္ကလား ..၀မ္ေဘာင္ကလား..။ ဦးပိုင္ကတစ္ဆင့္ ၀မ္ေဘာင္လား။ အိုင္ဗင္ဟိုကသူ႕ရဲ႕ပိုင္ဆိုင္မႈ တစ္၀က္ ေရာင္းရေငြ ေဒၚလာသန္းတစ္ရာရတယ္လို႔ လူသိရႇင္ၾကားေဖာ္ျပထားေတာ့ ME-၁ ရဲ႕က်န္တစ္၀က္က ဘယ္ေရာက္ေနသလဲ။ အိုင္ဗင္ဟိုက ျမန္မာျပည္ကသူထြက္ရျခင္း အေၾကာင္းရင္းေတြထဲမႇာ ႏိုင္ငံတကာ ပိတ္ဆို႔မႈေအာက္မႇာ လုပ္ငန္းအာမခံကုမၸဏီေတြဘဏ္ေတြရဲ႕ အေထာက္အပံ့ ျပတ္ေတာက္သြားလို႔ တစ္ေၾကာင္းျဖစ္တယ္လို႔ေဖာ္ျပခဲ့သလို၊ ျမန္မာစစ္တပ္အစိုးရက လိုအပ္တဲ့စက္ပစၥည္း သန္႔စင္ပစၥည္းေတြအတြက္ သြင္းကုန္ပါမစ္ထုတ္မ ေပးခဲ့ဘူးလို႔လည္း ေဖာ္ျပထားသည္။ အိုင္ဗင္ဟိုမႇာ လုပ္ကိုင္ခဲ့ဖူးတဲ့ မိတ္ေဆြတစ္ေယာက္ေျပာတာကေတာ့ လံုၿခံဳေရး ၀င္ေပါက္ကေန တစ္မိုင္နီးပါးေ၀းတဲ့ အလုပ္စခန္းေတြ ရႇိရာကိုေရာက္ဖို႔ အလုပ္သမားေတြအတြက္  ကားေတြစီစဥ္ေပးထားတာေတြကအစ၊ အစိုးရဘက္ကပိတ္ပစ္ခဲ့သည္တဲ့။ အခုေတာ့ Turquoise Hill လို႔ နာမည္ေျပာင္းလိုက္တဲ့ အိုင္ဗင္ဟို မိုင္းအုပ္စုႀကီးဟာ တစ္ခ်ိန္က သူတို႕ ဥကၠ႒ၾကီး Friedland ေျပာခဲ့ဖူးသလို  လူသူမရႇိ၊ လမ္းမႀကီးေတြမရႇိ၊ ကန္႔ ကြက္မႈေတြမရႇိ၊ NGO ေတြ မရႇိတဲ့ မြန္ဂိုလီးယား - ဂိုဘီ သဲကႏၲာရႀကီးထဲမႇာ ေအးေအးလူလူေၾကးနီေတြ ေရႊေတြတူးေနေလာက္ၿပီ ထင္ပါရဲ႕။ ဥပေဒႏွင့္ ႏိုင္ငံေတာ္ စက္တင္ဘာလ ၂၆ရက္ေန႔က  ျမန္မာ့ဦးပိုင္လီမိတက္ရဲ႕ လက္ပံေတာင္းေတာင္ ေၾကးနီစီမံကိန္း ႐ံုးခန္းမႇာ လုပ္တဲ့မီဒီယာေတြ႕ဆံုပြဲမႇာ ဦးပိုင္တာ၀န္ရႇိသူ ေျပာသြားသလို  ႏိုင္ငံေတာ္က အက်ဳိးအျမတ္အမ်ား ႀကီးရပါတယ္.. ကြၽန္ေတာ္တို႔လည္း အက်ဳိးအျမတ္ရပါတယ္ . . . တ႐ုတ္ကအနည္းဆံုးပါ. . . ဆိုတဲ့ စကားမႇာ ေဒသခံ ျပည္သူေတြရဲ႕ အက်ဳိးအျမတ္အေၾကာင္းေတာ့ မပါလာခဲ့ေပ။ ေဒသခံေတြရဲ႕ နစ္နာမႈကို ေျဖရႇင္းေဆာင္ရြက္ေပးပါမယ္ဆိုေတာ့ ေဒသခံေတြအတြက္က နစ္နာမႈသက္သာ႐ံုပဲလား။ ၾသစေၾတးလ်လစ္ဘရယ္ပါတီက Development or Die လို႔ မဲဆြယ္သလို အတိုက္အခံေလဘာပါတီရဲ႕ မဟာမိတ္ေနရႇင္နယ္ပါတီက Royalties for Regions ဆိုတဲ့ နည္းဥပေဒကို ၂၀၀၈ခုႏႇစ္က ဖယ္ဒရယ္ အစိုးရလႊတ္ေတာ္မႇာ တင္ျပအတည္ျပဳႏိုင္ခဲ့သည္။အဲဒါက တစ္ႏိုင္ငံလံုးကရတဲ့ သတၲဳတြင္းထြက္အခြန္အေကာက္ေတြထဲက ေလးပံုတစ္ပံုကိုသတၲဳတြင္းေတြ အမ်ားဆံုးရႇိတဲ့ အေနာက္ျခမ္း ျပည္နယ္အတြက္ အသံုးျပဳဖို႔ျဖစ္သည္။ေဆးရံုေတြ၊ေက်ာင္းေတြ၊လူမႈအသင္းအဖြဲ႕ေတြအျပင္ အႏုပညာကဇာတ္ရန္ပံုေငြအတြက္ပါမက်န္ ကိုယ့္ေဒသျမိဳ႕နယ္အလိုက္ လႊတ္ေတာ္အမတ္ေတြကတစ္ဆင့္ တင္ျပေတာင္းဆိုႏိုင္သည္။ ထားေတာ့.. ၾသစေၾတးလ်က ဘူမိပထ၀ီအေနအထားေ၀းသေလာက္  လူမႈႏိုင္ငံေရးအေျခအေနပါ လႇမ္းလႇသည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံအတြက္ သတၲဳအဓိကလုပ္ကိုင္ရာ အင္ဒိုနီးရႇားလို  ဖိလစ္ပိုင္လို ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲနိုင္ငံေတြနႇင့္ ႏႈိင္းယႇဥ္သံုးသပ္ အေျဖရႇာၾကည့္ ေစခ်င္သည္။ အင္ဒိုနီးရႇားဆိုလည္း အာဏာရႇင္ပံုစံ အဆင့္ဆင့္ေအာက္မႇာ ႏိုင္ငံေရး မတည္ၿငိမ္မႈေတြကို ျဖတ္သန္းခဲ့ရေပမယ့္ ၁၉၆၇ ခုႏႇစ္ကေန ၁၉၉၄ ခုႏႇစ္အတြင္း အဆင့္ ၇ ဆင့္ကို တစ္ဆင့္ျခင္း တျဖည္းျဖည္းခ်င္းလိုက္ ေလ်ာညီေထြျပဳသြားတဲ့ ပြင့္လင္းျမင္သာတဲ့ သတၲဳတူးေဖာ္မႈဥပေဒေၾကာင့္ ျပႆနာနည္းပါးခဲ့ဟန္ရႇိသည္။သူက ေျမယာငႇားရမ္းပိုင္ဆိုင္မႈကို ႏိုင္ငံေတာ္ကသာ အျပည့္အ၀ ထိန္းခ်ဳပ္ထားသည္။ ျပည္တြင္းအေသးစားလုပ္ငန္းေတြကိုလည္း ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္ခြင့္ရေအာင္ ဖန္တီးေပးထားသည္။ ဖိလစ္ပိုင္မႇာက်ေတာ့ ၁၉၉၅ ခုႏႇစ္ သတၲဳတူးေဖာ္မႈ ဥပေဒေအာက္မႇာ ႏိုင္ငံတကာကုမၸဏီၾကီးေတြကိုသာ ဦးစားေပးသည္။ ၁၀၀ ရာႏႈန္းအထိ ရင္းႏႇီးျမႇဳပ္ႏႇံခြင့္ရႇိသည္။ အခြန္အခ ေတြ မတရားေလ်ာ့ေပါ့ေပးထားသည္။ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ဆိုင္ရာ ၀န္ႀကီးဌာနေတြ ဥပေဒေတြ ရႇိေပမယ့္လည္း ႁခြင္းခ်က္ေတြေပးထားသည္။ ႏိုင္ငံပိုင္ လံုၿခံဳေရးႏႇင့္ေတာင္ ကူညီေစာင့္ေရႇာက္ေပးသည္ဆိုေတာ့ . . ေဒသခံေတြရဲ႕ မေက်နပ္မႈေတြက အၿမဲလိုရႇိေနသည္။ ၁၉၉၆ ခုႏႇစ္မႇာ ျဖစ္ခဲ့တဲ့ Mar Copper ေဘးဒုကၡဆိုးႀကီးေၾကာင့္ ဖိလစ္ပိုင္ကြၽန္းသူကြၽန္းသားေတြမႇာ မိုင္းနဲ႔ပတ္သက္လို႔ပိုၿပီး သတိရႇိခဲ့ၾကသည္။ အာဏာရႇင္ ေဟာင္းမားကို႔စ္လက္ထက္ကတည္းက သေဘာတူစတင္ခဲ့တဲ့ Marin duque ကြၽန္းႀကီးေပၚက အႀကီးဆံုးမိုင္းႀကီးရဲ႕ ျမစ္ထဲကို စြန္႔ပစ္တဲ့ စြန္႔ပစ္ေျမစာ(tailing) ေတြၾကားထဲမႇာ ေဒသခံေတြ ႏႇစ္ေပါင္း ၃၀ နီးပါးေလာက္ အဆိပ္သင့္ေနခဲ့ရာကေန ၁၉၉၆ ခုႏႇစ္ တိုင္ဖြန္းမုန္တိုင္းႀကီးေၾကာင့္ စြန္႔ပစ္ေျမစာကန္ (Tailing Dam) ႀကီး ၿပိဳၿပီး ျမစ္ထဲကိုလႇ်ံ၊ ျမစ္ေရေတြ႐ုတ္ျခည္းျမင့္တက္ၿပီး ရြာေတြေရျမဳပ္ လူေတြေသေၾက ဒုကၡေရာက္ခဲ့ၾကရသည္။ အဲဒီေနာက္ အစိုးရက လုပ္ကိုင္ခြင့္ဆိုင္းင့ံလိုက္ရာကေန ကေနဒါအေျခစိုက္ Placer Dome ကုမၸဏီႀကီးဟာ  အဆိပ္သင့္ေနတဲ့ ကြၽန္းႀကီးကို သံပိုက္လံုးအေဟာင္းေတြ၊ ပလတ္စတစ္အိတ္အေဆြးေတြ ႐ႈပ္ပြေနတဲ့ ျမစ္ကမ္းပါးႀကီးနဲ႕အတူ ဒီအတိုင္းထားသြားခဲ့ေလသည္။ တစ္ခုရႇိတာက သူတို႔ႏိုင္ငံေတြမႇာ မိုင္းလုပ္ငန္းနဲ႔ ယဥ္ပါးခဲ့တာၾကာၿပီမို႔ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ဆိုင္ရာ ပညာေပးအဖြဲ႕ေတြ လူမူကြန္ယက္ေတြ အားေကာင္းသလို Oxfam လို ကမၻာ့အသိအမႇတ္ျပဳၾကားခံ အဖြဲ႕အစည္းႀကီးေတြနဲ႔ ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္ဖို႔ အခြင့္သာၾကသည္။ Oxfam ဆိုတာက ဆင္းရဲမြဲေတမူနဲ႔ တရားမွ်တမႈ ျပႆနာေတြအတြက္ ၁၉၄၂ ခုႏႇစ္ ကတည္းက Oxford မႇာစတင္တည္ေထာင္ခဲ့တဲ့ ႏိုင္ငံေပါင္းစုအဖြဲ႕ၾကီး ျဖစ္သည္။ အစုိးရနဲ႔ ကုမၸဏီႀကီးေတြရဲ႕ စီမံကိန္းႀကီးေတြမႇာ၊  ေဒသခံေတြအေနနဲ႔ ႀကိဳတင္ဆႏၵျပဳႏုိင္ဖို႔၊ နစ္နာမူေတြကို ေတာင္းဆိုႏိုင္ဖို႔  . . လုပ္ေဆာင္ေပးေနသည္မႇာ ေဒသတြင္း ႏိုင္ငံတခ်ဳိ႕မႇာ အေတာ္က်ယ္က်ယ္ ျပန္႔ျပန္႔ရႇိႏႇင့္ေနျပီ။ ျမန္မာႏိုင္ငံမႇာ ေရာရႇိေနၿပီလား.. ဘယ္ေလာက္ အတိုင္းအတာထိ ရႇိေနသလဲဆိုတာ စိတ္၀င္စားမိသည္။ Oxfam Australia ရဲ႕ အင္တာနက္ စာမ်က္ႏႇာမႇာေတာ့ ျမန္မာဘာသာအျပင္ တိုင္းရင္းသားဘာသာတခ်ဳိ႕ႏႇင့္ပါ ေရးသားေပးထားတဲ့ လြတ္လပ္ေသာသေဘာဆႏၵျဖင့္ ထုတ္ေဖာ္ေျပာၾကားသည့္ သေဘာ တူညီခ်က္လမ္းညႊန္ဆိုေသာ လက္ကမ္းစာေစာင္ေလးတစ္ခု ေတြ႕မိသည္။ တကယ္က လြတ္လပ္စြာ ေျပာဆို ထုတ္ေဖာ္ခြင့္ေတြ ေပးလိုက္တယ္ ဆိုေပမယ့္ တရားဥပေဒေတြကေရာ ဘယ္ေလာက္တိတိပပ ထိန္းကြပ္ေဆာင္ရြက္ေပးႏိုင္ေနၿပီလဲ။ အခုလည္း ႏိုင္ငံျခားရင္းႏႇီးျမဳပ္နႇံမူ ဥပေဒႀကီးကို အသစ္ျပင္ဆင္ျပဌာန္းမယ္လို႔ဆိုေပမယ့္ ႏိုင္ငံတကာကုမၸဏီႀကီး ေတြကို လြတ္လြတ္လပ္လပ္ ေပး၀င္ရမည္လား လက္ရႇိျပည္တြင္း လုပ္ငန္းရႇင္ႀကီးေတြကို အကာအကြယ္ေပးရမည္လား မေ၀ခြဲႏိုင္ပဲ ၾကန္႔ၾကာေနသည္။ တစ္ႏြယ္ငင္တစ္စင္ပါ ျမန္မာ့သတၲဳတြင္း ဥပေဒကလည္း ၁၉၉၄ မႇာ တစ္ေနတုန္း။ ဥပေဒေတြသာ အေသအခ်ာ ထြက္မလာေသးေပမယ့္ ႏိုင္ငံတကာ ကုမၸဏီႀကီးေတြကို ေစ်းေခၚဖို႕ သတၲဳတြင္း၀န္ၾကီးဌာန ကိုယ္တိုင္ဦးေဆာင္က်င္းပတဲ့ ပထမအၾကိမ္ Myanmar Mining Summit လို ပြဲႀကီးကိုေတာ့ မဆမတန္ေၾကးယူကာ ဇူလိုင္လမႇာ က်င္းပၿပီးသြားလို႔မႇ အခု ေနာက္တစ္ပြဲကိုေတာင္ႏႇစ္မကူးခင္ စဖို႕ျပင္ေနၿပီ။ ေျမယာပိုင္ဆိုင္ခြင့္ ဥပေဒေတြကေရာ သာမန္ျပည္သူေတြကို ဘယ္လို အကာအကြယ္ေပးမႇာလဲ။ ေတာေတာင္ေရေျမေတြကို ကာကြယ္ဖို႔ ပတ္၀န္းက်င္ထိန္းထိန္းေရး ဥပေဒဆိုတာမ်ိဳးလည္း  ျမန္မာျပည္မႇာမရႇိေသး။ ျမန္မာ့သတၲဳတြင္း ဥပေဒအပိုဒ္ ၁၅ မႇာပါတဲ့ "၀န္ႀကီးဌာနသည္ ဓာတ္သတၲဳ စီးပြားျဖစ္ထုတ္လုပ္ႏိုင္မည့္ေျမကို နိုင္ငံေတာ္အက်ဳိးငႇာ လိုအပ္လႇ်င္ တည္ဆဲဥပေဒႏႇင့္အညီ ေျမသိမ္းယူႏိုင္ေရးအတြက္ သက္ဆိုင္ရာ၀န္ႀကီးဌာနႏႇင့္ ညိႇႏိႈင္းေဆာင္ရြက္ရမည္”ဆိုတဲ့ စကားရပ္ေၾကာင့္ ဆားလင္းၾကီးေဒသကေက်း ရြာ ၂၆ ရြာသည္ ႏိုင္ငံေတာ္အက်ဳိးအတြက္ တစ္သက္လံုးေနလာတဲ့ ကိုယ့္ေျမကိုယ့္ၿခံေတြကို သီးႏႇံေလ်ာ္ေၾကးေလာက္နဲ႕ စြန္႕လႊတ္ရမည္တဲ့ လား။ ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာက.. ဘယ္သူေတြလဲ။ အစိုးရအဖြဲ႕ကိုပဲ.. ေခၚတာလား..။ ျပည္သူေတြေရာ ႏိုင္ငံေတာ္ထဲမႇာ ပါသလား.. ဆိုတဲ့ အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္က အေရးႀကီးလာသည္။ ၂၀၀၈ ဖြဲ႕စည္းပံု အေျခခံဥပေဒႀကီးရဲ႕အပိုဒ္  ၃၇(က) မႇာကို ႏိုင္ငံ ေတာ္သည္ ႏိုင္ငံေတာ္ရႇိ ေျမအားလံုး ေျမေပၚေျမေအာက္၊ ေရေပၚေရေအာက္ႏႇင့္ ေလထုအတြင္းရႇိ သယံဇာတပစၥည္းမ်ား၏ ပင္ရင္းပိုင္ရႇင္ျဖစ္သည္လို႕ ဆိုထားေလေတာ့၊ မၾကာခဏဆိုသလို စကားလံုးေတြနဲ႔ နားလည္မူလြဲတတ္တဲ့ လႊတ္ေတာ္ၾကီး ထဲမႇာ “ႏိုင္ငံေတာ္သည္ ပိုၿပီး ရႇင္းရႇင္းလင္းလင္း ထင္သာျမင္သာ ျဖစ္သင့္ ေနသည္ မဟုတ္လား။ ထင္သာျမင္သာရိႇဖို႕ ကမၻာ့ဘဏ္ရဲ႕စီးပြားေရးဖြံ႕ၿဖိဳးမူ စီမံကိန္းေတြမႇာ ၂၅ ႏႇစ္ေလာက္ အလုပ္လုပ္လာခဲ့တဲ့ ပေရာ္ဖက္ဆာ Dr Peter Eigen တစ္ေယာက္ အစည္းအေ၀းသြားဖို႔ က်က်နန၀တ္စားေနတဲ့ အခ်ိန္မ်ဳိးမႇာ၊ ကမၻာ့အဆင္းရဲ ဆံုးႏိုင္ငံတစ္ခုျဖစ္တဲ့ ႏိုင္႐ိုဘီက ေဆး႐ံုတစ္ခုမႇာ အကူအညီေပးေနတဲ့ သူ႔ ဇနီးသည္ဆရာ၀န္မႀကီးက၊ ထိေရာက္မႈမရႇိတဲ့ ကမၻာ့ဘဏ္စီမံကိန္းေတြကို ေလႇာင္ေျပာင္ျပစ္ တင္ေလ့ရႇိသည္တဲ့။ ေနာက္ပိုင္းမႇာေတာ့ ပေရာ္ဖက္ဆာႀကီးဟာ ကမၻာ့ဘဏ္ ကထြက္လိုက္ျပီး အခု Extractive Industries Tran-sparecy Initiative (EITI) လို႔ ျဖစ္လာမယ့္  Trans-parency International (TI) ကို ၁၉၉၃ခုႏႇစ္မႇာ စၿပီးတည္ေထာင္ခဲ့သည္။ လက္ရႇိမႇာ အဖြဲ႕၀င္ ၃၅ နိုင္ငံရႇိၿပီး ပြင့္လင္းျမင္သာမႈကို တင္းျပည့္လိုက္နာ က်င့္သံုးေနၿပီျဖစ္တဲ့ ႏိုင္ငံက ၁၅ႏိုင္ငံေလာက္ရႇိၿပီး အဲဒီအထဲမႇာ မြန္ဂိုလီးယားလို ႏိုင္ငံမ်ဳိးပင္ ပါ၀င္ေနေလျပီ။ EITI ရယ္လို႕ တစ္ကမၻာလံုးမႇာ က်ယ္ျပန္႔လာေအာင္ အဲဒီတုန္းက ျဗိတိသႇ်၀န္ႀကီးခ်ဳပ္ တိုနီဘလဲက ၂၀၀၂ ခုႏႇစ္ႏိုင္ငံတကာ အစည္းအေ၀းၾကီးတစ္ခုမႇာ အတည္ျပဳ ေထာက္ခံေပးခဲ့သည္။ အခုလည္း တိုနီဘလဲရဲ႕ အႀကံျပဳခ်က္ေပပဲလားေတာ့ မသိ.. ဥေရာပခရီးစဥ္အတြင္း ၿဗိတိသႇ်ပါလီမန္မႇာေျပာတဲ့ မိန္႔ခြန္းမႇာ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္က EITI အေၾကာင္း စတင္ေျပာဆိုခဲ့ သည္။ ေနာက္တစ္လအၾကာ ဇူလိုင္လထဲမႇာပဲ EITI တာ၀န္ရႇိသူေတြ ေနျပည္ေတာ္ကို ေရာက္လာခဲ့ၾကသည္။ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ႏႇင့္လည္း ေတြ႕ဆံုၾကသည္။ ျမန္မာအစိုးရက EITI  နဲ႕ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ဖို႔ အလားအလာေတြရႇိေနၿပီလို႔လည္း သတင္းေတြ ထြက္ေပၚလာသည္။ သိပ္မၾကာခင္ေလးကပဲ ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္ေဟာင္းႀကီး တိုနီဘလဲ ကိုယ္တိုင္ေနျပည္ေတာ္ကို ေရာက္လာခဲ့ျပန္သည္။ ကုမၸဏီႀကီးေတြက သူတို႔ေပးရသမႇ်ကို တရား၀င္ေဖာ္ျပရမႇာျဖစ္သလို အစိုးရဘက္ကလည္းရသမွ်ကို ေဖာ္ျပရမႇာျဖစ္တဲ့ လုပ္ထံုးလုပ္နည္း အေျခခံစည္းမ်ဥ္းေအာက္မႇာ၊ စာရင္းစစ္ခ်ဳပ္ကို ရာထူးဖယ္လိုက္ၿပီး သတၲဳတြင္း၀န္ႀကီးကို စာရင္းစစ္ခ်ဳပ္ခန္႔လိုက္တဲ့ ျမန္မာအစိုးရအေနႏႇင့္ ဘယ္လိုဘယ္ပံုလိုက္နာက်င့္သံုးလိမ့္ မလဲဆိုတာေတာ့ အေတာ့္ကို စိတ္၀င္စားစရာ ေကာင္းေနေပေတာ့သည္။ ဆိုပါေတာ့ေလ . . ေတာင္ႀကီးကိုၿဖိဳမယ့္ႀကံသူေတြ ခါးမသန္လို႔အားမာန္ေလ်ာ့သြားခဲ့ၿပီဆိုရင္ေရာ ဇာတ္လမ္းက ဒီတင္တစ္ခန္းရပ္မႇာတဲ့လား။ ကိုးကား-Myanmar Mining Summit,  2012. Geological outlook, surveys of Myanmar’s minerals & resources, Yangon. United Nations, 1996. Geology and Mineral Resources of Myanmar.,New York. Smith,M., 2007.Environmental governance of mining in Burma, ANU E Press.Australia. https://www.oxfam.org.au eiti.org  EMG